بدل حیلوله چیست؟
در صورتی که شرایط و اسباب ضمان قهری به وجود آید لیکن برای غاصب و یا شخص در حکم غاصب با وجود تلف نشدن عین مال امکان استرداد اصل و عین، مال مغصوب وجود نداشته باشد، مالی را غاصب در عوض و به جای عین غیر قابل دسترس، به مالک تسلیم میکند که این عوض را بدل حیلوله می‌نامند.
به عنوان مثال سارقی مالی را از مالک به سرقت برده و آنرا در مکانی حفر میکند که امکان استخراج آن مال وجود ندارد و یا به هر نحو آن مال قابل دسترسی نیست، در این حالت با وجود عدم تلف مال غاصب موظف به دادن مالی در عوض اصل است که این عوض و بدل حیلوله با تسلیم به مالک در مالکیت او در می آید.
هر چند این تسلیم باعث نمیشود که مالکیت مالک نسبت به عین غصب شده از بین برود در واقع اگر اصل عین قابلیت استخراج پیدا نماید و یا به هر نحوی از انحاء قابل تسلیم شود، غاصب حق داره به مالک رجوع کرده و ضمن تحویل عین مال، بدل حیلوله را از اون مسترد نماید.
ولی مسئله مهم برای حق رجوع غاصب به مالک این است که این حق رجوع قطعی و منجز نیست، بلکه معلق است که معلق علیه آن فراهم شدن و به وجود آمدن زمینه تادیه اصل مال غصبی به مالک و یا قرار گرفتن آن مال در اختیار مالک به هر نحوی است.
وقتی زمینه تادیه مال بعنوان مثال پیدا شدن آن و یا امکان استخراج به وجود بیاید، با تحویل اصل عین به مالک، غاصب میتواند بدل حیلوله را در اختیار بگیرد.
ممکن است بدل حیلوله مدتی که در تصرف مالک بوده است دارای نمائات و منافعی چه متصل و یا منفصل شده باشد، اگر این منافع متصل باشند بعنوان مثال بدل حیلوله گوسفندی بوده و حین استرداد گوسفند چاق شده باشد این منافع متصل تابع عین است و با عین به غاصب برگردانده میشود، اگر منافع و نمائات منفصل و مجزا باشند چون در زمان تصرف مالکانه مالک به وجود آمده اند بنابراین منافع منفصل متعلق به مالک خواهند بود.